Terwijl het technologienieuws momenteel wordt gedomineerd door de razendsnelle opkomst van ChatGPT en andere vormen van generatieve kunstmatige intelligentie, is er een andere ontwikkeling gaande. Met vooralsnog minder impact en zichtbaarheid maar mogelijk ook met grote gevolgen. De humanoids komen eraan, verkondigde ik onlangs in een post op deze website. Robots die op mensen lijken, met armen, benen, handen, een romp en een hoofd, gemaakt van harde materialen en zonder een gezicht. In eerste instantie schreef ik een nieuwsbericht. Zakelijk, zonder opinie of waardeoordeel. Maar terwijl ik dat bericht aan het schrijven was, merkte ik dat ik iets vond van dit nieuws. Als de verwachtingen van de leveranciers uitkomen duurt het niet lang meer of humanoids gaan deel uit maken van ons dagelijks leven. Als collega, als assistent of misschien wel als gezelschap. Dat is best een grote en bijzondere stap op het gebied van robotisering. Robots gaan eruit zien zoals we eigenlijk al heel lang denken dat ze eruit zien. De robots uit de science fiction films bestaan binnenkort echt. Dat is niet alleen een grote stap in de ontwikkeling van robots, het is ook een grote stap in de ontwikkeling van de mensheid. Het is spannend en doodeng tegelijk.
Humanoids zijn een nieuwe generatie robots. Ze zijn anders dan de robots die we tot nu toe kennen: stofzuig- en grasmaairobots, transportrobots en industriële robotarmen. Of de zorgbots zoals Zora, kleine schattige popachtige robots, middelgrote plompe compacte robots als Sara of informatiezuiltjes met een tablet die op wieltjes kunnen rondrijden. Dat zijn allemaal overduidelijk geen mensen. Humanoids zien er anders uit, namelijk wel als mensen maar dan zonder de zachte buitenkant en een gezicht. Ze gaan handelingen verrichten op een manier zoals mensen dat kunnen en doen, zoals voorwerpen oppakken en verplaatsen. In eerste instantie in fabrieken en magazijnen. Maar er is al een fabrikant die humanoids wil ontwikkelen voor de zorg om bijvoorbeeld mensen in en uit bed te gaan tillen. Ook gaan er humanoids komen die met Chatgpt zijn uitgerust zodat de interactie ermee nog menselijker wordt.
Hoe ga je in vredesnaam met deze robots om? Ik probeer me voor te stellen dat ik er één tegenkom. Op de eerste plaats ben ik gefascineerd en super geïnteresseerd in de robot omdat ik robots fascinerend en interessant vind. Maar dan? Hun menselijke uiterlijk zorgt ervoor dat antropomorfisme onvermijdelijk is. Denk ik. Antropomorfisme is het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan voorwerpen of dieren. We doen dat sneller als iets beweegt of net als mensen ook ogen of ledematen heeft. Dat mogen ook nep-ogen en -ledenmaten zijn. Omdat ze zo op mensen lijken gaan we makkelijker en eerder iets voelen bij de aanblik van humanoids. Geen idee wat de gevolgen daarvan zijn. Ga ik zo’n robot dan ook als een kameraad of collega zien?
Of duik ik meteen de Griezelvallei in? Wat doet de aanblik van zo’n robot met mijn hersenen en vooral met mijn gevoel? Ik kan me voorstellen dat het doodeng is om naast zo’n ding te staan. Niet omdat ik bang ben dat het op tilt slaat – wat overigens wel tot de mogelijkheden kan behoren – maar omdat ik niet weet hoe ik me moet verhouden tot zo’n ding.
De Griezelvallei oftewel de Uncanny Valley, een term die is bedacht door de Japanse robotprofessor Masahiro Mori, beschrijft de relatie tussen de mate waarin een voorwerp zoals een robot, op een mens lijkt en onze emotionele reactie daarop. Op een bepaald punt van gelijkenis wordt het voorwerp eng. Dat punt wordt de griezelvallei genoemd, afgeleid van de sterke daling in de curve van positieve emoties.
Wat ik me ook afvraag is wat dat dan betekent voor hoe je met zo’n robot moet omgaan. Kate Darling stelt in haar boek ‘The new Breed’ voor om onze relatie met dieren te gebruiken om onze relatie met robots vorm te geven. Maar wat als de robot er helemaal niet meer uitziet als een dier? Sterker nog, er ook echt als een mens uitziet. Lukt het dan nog steeds om de mens-dier-relatie als vertrekpunt te nemen? Theoretisch gezien kan dat natuurlijk wel maar hoe gaan onze hersenen hiermee om?
Omdat de humanoids zo nieuw zijn, is er nog geen onderzoek gedaan naar al deze effecten en reacties van mensen, maar het lijkt me nu wel het juiste moment om daarmee te beginnen. Eigenlijk zouden alle fabrikanten per direct hun prototypes beschikbaar moeten stellen aan onderzoekers.
Bij het schrijven van het bericht vroeg ik me af wat er zou gebeuren als zo’n robot nu zou worden losgelaten in een verpleeghuis. Het antwoord is snel gegeven: iedereen zou zich op zijn minst een ongeluk schrikken. Laat staan dat ook maar iemand het zou toelaten dat de robot zou worden ingezet om te helpen op wat voor manier dan ook. Voor nieuwsgierigheid en acceptatie is nog heel wat jaren voorwerk nodig denk ik. Maar moeten we het willen, humanoids in de verpleeghuizen? De vraag is misschien eerder of we nog wat te willen hebben als er geen personeel meer is en deze robots er wel zijn. Of zijn ze juist dé oplossing voor het personeelstekort?
In de Verenigde Staten wordt momenteel de eerste fabriek gebouwd waar de humanoids van de lopende band gaan rollen. China ziet de humanoids als een disruptieve nieuwe technologie met veelbelovende toepassingen en maakt plannen voor de productie op grote schaal. Een andere ontwikkeling die in China aanzienlijk harder gaat dan in Europa is de ontwikkeling van humanoids die helemaal echt op mensen lijken. Dus met een zachte siliconen huid, een levensechte lichaamsbouw en levensecht gezicht, inclusief uitdrukkingen en emoties. Met AI aan boord om ‘echte’ gesprekken te kunnen voeren. Deze robots worden ontwikkeld als gezelschap. Voor ouderen, maar ook voor jongeren die eenzaam zijn. Een probleem in China, maar hier net zo goed. Een levensechte humanoid als gezelschap. Werkt dat tegen eenzaamheid? Willen we dat inzetten als interventie? We kunnen het nadenken hierover niet langer uitstellen.
En nu? Hoe gaat dit verder? Momenteel worden veel humanoids ontwikkeld maar er is er nog geen één te koop die direct voor een bepaald doel kan worden ingezet. De humanoids bevinden zich vooralsnog in de ontwikkel- en onderzoeksfase. Er zijn meerdere scenario’s mogelijk. 1. De robots gaan het toch niet redden. Omdat het in technisch opzicht te ingewikkeld is om een goed functionerende robot te maken. 2. Ze gaan er wel komen maar zullen alleen in fabrieken of magazijnen aan het werk gaan. 3. De humanoids gaan we overal tegenkomen. Maar het lukt ons om ze te blijven zien als machines of apparaten. 4. De humanoids gaan het niet redden omdat wij, mensen, niet willen dat dit soort robots in ons leven komen. 5. De humanoids gaan het wel redden maar gaan niet integreren in onze levens en maatschappij maar vormen een nieuwe maatschappelijke laag, ondergeschikt aan de mens. Of andersom, de humanoids nemen het van ons over. Vooralsnog science fiction maar hoe onwerkelijk het ook klinkt, het behoort tot de scenario’s.
Welk scenario het wordt is nu moeilijk te zeggen. Misschien valt het mee. Misschien niet. De vergelijking met de ontwikkelingen op het gebied van AI kan misschien helpen. Daar was ook ineens een doorbraak met heel veel potentieel waar veel mensen erg enthousiast van werden. Maar er waren en zijn ook heel veel mensen, inclusief grote experts op het gebied van AI, die aandacht vragen voor de risico’s en gevaren. We zullen dringend moeten gaan nadenken over humanoids en onderzoek moeten gaan doen naar de interactie met mensen. Want de humanoids komen er namelijk al aan.